زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

تنهای قمی




واژه تنها تخلص میرزا محمدسعید معروف از شاعران سدۀ ۱۱ق/۱۷م است. گذشته از شاعری، در علوم نظری و طبابت نیز دست داشت. از جلوه‌های شاعری تنهای قمی، مثنوی بزمی و عرفانی «خورشید و مه پاره» یا «گل رعنا» است که به شاه عباس دوم صفوی تقدیم شده است.


۱ - تخلص محمدسعید معروف


تنهای قمی، میرزا محمدسعید معروف به تنهای قمی متخلص به تنها، شاعر سدۀ ۱۱ق/۱۷م و از پزشکان خاص شاه عباس دوم صفوی. وی فرزند حکیم محمدباقر قمی،
[۱] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۷، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
[۲] آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.
[۳] عبدالغنی‌خان، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۴، به کوشش محمد مقتداخان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
و پسر عموی میرزاجلال اسیر اصفهانی
[۴] عبدالغنی‌خان، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۴، به کوشش محمد مقتداخان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
[۵] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۷۹.    
بود. گذشته از طبابت، در علوم نظری
[۶] عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
[۷] آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۴۵۱.    
و شاعری نیز دست داشت.
[۸] علی حسن‌خان، صبح گلشن، ج۱، ص۹۵، به کوشش عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.

او نخست «تنها» و سپس «سعید» و «حکیم» تخلص می‌کرد،
[۹] رحم علیخان، ایمان، منتخب اللطایف، ج۱، ص۱۲۰، به کوشش امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.
[۱۰] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ج۱، ص۴۴۹، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۸۴ش.
[۱۱] کشن چند، اخلاص، ج۱، ص۴۹، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، ۱۹۷۳م.
و ظاهراً به سبب تخلص «حکیم» برخی از تذکره‌نویسان او را با قاضی سعید قمی، ملقب به حکیم کوچک یکی دانسته‌اند.
[۱۲] مجاهدی، محمدعلی، سخنوران قم، ج۱، ص۶۳، قم، ۱۳۷۰ش.


۲ - سبک‌های تنهای قمی


از جلوه‌های شاعری تنهای قمی، مثنوی بزمی و عرفانی «خورشید و مه پاره» یا «گل رعنا» است که به شاه عباس دوم صفوی (سل‌ ۱۰۵۲-۱۰۷۷ق) تقدیم شده است.
[۱۳] ملک، خطی، ج۲، ص۲۳۸.
[۱۴] آقابزرگ، الذریعة، ج۱۸، ص۲۱۴.    
[۱۵] منزوی، خطی، ج۴، ص۲۸۰۳.
دیوان وی را مشتمل بر ۱۰ هزار بیت دانسته‌اند.
[۱۶] عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.


۳ - زندانی شدن قمی


از جمله سوانح زندگی شاعر، می‌توان از زندانی شدنش در قلعه الموت، در زمان شاه سلیمان (۱۰۷۷-۱۱۰۶ق) به سبب حسد حاسدان نسبت به وی و سخن‌چینی‌های آنان یاد کرد.
[۱۷] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ج۱، ص۴۴۹، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۸۴ش.
[۱۸] عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
اما شاه سلیمان او را بخشید و شاعر تا آخر عمر در زادگاه خود، شهر قم به عبادت و اطاعت الٰهی مشغول بود.
[۱۹] آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.
[۲۰] نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
تاریخ وفات وی همانند تاریخ ولادتش معلوم نیست، اما به گفتۀ صاحب تذکرۀ آتشکده تا ۱۰۸۳ق/۱۶۷۲م در قید حیات بوده، و در قم می‌زیسته است.
[۲۱] آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.


۴ - فهرست منابع


(۱) آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.
(۲) آرزو، علی‌خان، مجمع النفایس، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
(۳) آقابزرگ، الذریعة.
(۴) ابراهیم‌خان خلیل،علی، صحف، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۷۸م.
(۵) اصلح، میرزا، تذکرۀ شعرای کشمیر، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۳۴۶ش.
(۶) رحم علیخان، ایمان، منتخب اللطایف، به کوشش امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۷) سرخوش، محمدافضل، کلمات الشعراء، به کوشش صادق‌علی دلاوری، لاهور، ۱۹۴۲م.
(۸) شفیق، لچهمی نراین، شام غریبان، به کوشش محمد‌اکبرالدین صدیقی، کراچی، ۱۹۷۷م.
(۹) عبدالغنی‌خان، تذکرة الشعراء، به کوشش محمد مقتداخان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
(۱۰) عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
(۱۱) علی حسن‌خان، صبح گلشن، به کوشش عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۲) کشن چند، اخلاص، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، ۱۹۷۳م.
(۱۳) گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، ۱۳۶۹ش.
(۱۴) گوپاموی، محمدقدرت‌الله، نتایج الافکار، به کوشش اردشیر خاضع، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۱۵) ملک، خطی.
(۱۶) منزوی، خطی.
(۱۷) مجاهدی، محمدعلی، سخنوران قم، قم، ۱۳۷۰ش.
(۱۸) نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۱۹) واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۸۴ش.

۵ - پانویس

 
۱. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۷، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۲. ↑ آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.
۳. ↑ عبدالغنی‌خان، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۴، به کوشش محمد مقتداخان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
۴. ↑ عبدالغنی‌خان، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۳۴، به کوشش محمد مقتداخان شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۷۹.    
۶. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
۷. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۴۵۱.    
۸. ↑ علی حسن‌خان، صبح گلشن، ج۱، ص۹۵، به کوشش عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.
۹. ↑ رحم علیخان، ایمان، منتخب اللطایف، ج۱، ص۱۲۰، به کوشش امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.
۱۰. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ج۱، ص۴۴۹، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۸۴ش.
۱۱. ↑ کشن چند، اخلاص، ج۱، ص۴۹، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، ۱۹۷۳م.
۱۲. ↑ مجاهدی، محمدعلی، سخنوران قم، ج۱، ص۶۳، قم، ۱۳۷۰ش.
۱۳. ↑ ملک، خطی، ج۲، ص۲۳۸.
۱۴. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۸، ص۲۱۴.    
۱۵. ↑ منزوی، خطی، ج۴، ص۲۸۰۳.
۱۶. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
۱۷. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعراء، ج۱، ص۴۴۹، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، ۱۳۸۴ش.
۱۸. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی‌، نشترعشق، ج۱، ص۲۸۹، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
۱۹. ↑ آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.
۲۰. ↑ نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، ج۱، ص۱۶۸، به کوشش وحید دستگردی، تهران، ۱۳۶۱ش.
۲۱. ↑ آذر بیگدلی، لطفعلی، آتشکده، ج۳، ص۱۲۴۲، به کوشش حسن سادات ناصری، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۰ش.


۶ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تنها»، شماره۶۱۳۲.    


رده‌های این صفحه : شاعران ایران سده یازدهم(قمری) | نویسندگان ایران سده یازدهم (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.